یکی از اصلی‌ترین دغدغه‌های پزشکان و دندانپزشکان، نحوه استریل کردن تجهیزات و جلوگیری از عفونت است. دستگاه اتوکلاو دندانپزشکی ازجمله دستگاه‌هایی است که وجود آن برای هر مرکز درمانی ضروری می‌باشد. این دستگاه بر مبنای فشار و دما، عملیات استریل تجهیزات دندانپزشکی را انجام داده و دغدغه عفونت و بیماری‌های ناشی از آن را برای همیشه از بین می‌برد. با وجود اینکه می‌توان تمام تجهیزات پزشکی و دندانپزشکی را با انواع محلول‌ها، فور و اولتراسونیک‌  تا حدی ضدعفونی و استریل کرد؛ اما گفته می‌شود اتوکلاو سریع‌ترین، بهترین و مطمئن‌ترین راه ضدعفونی تجهیزات است.

این دستگاه قادر است وسایل پزشک را در شرایطی فراتر از ظرفیت حیات میکروارگانیسم‌ها قرار داده و عملیات استریل را انجام دهد. البته در نظر داشته باشید که تنها برخی تجهیزات پزشکی و دندانپزشکی را می‌توان داخل اتوکلاو قرار دارد؛ زیرا اغلب تجهیزات نسبت به فشار و دمای بالا حساس‌اند.

با بالا رفتن اهمیت اتوکلاوها شرکت‌های تجهیزات پزشکی زیادی اقدام به تولید انواع مختلف این دستگاه کرده‌اند. تنوع در ظرفیت‌ها و مدل‌های اتوکلاو و همچنین قیمت بالای این دستگاه‌ها، انتخاب را برای مراکز درمانی و پزشکان سخت کرده است. در این مقاله قصد داریم انواع اتوکلاوهای دندانپزشکی و فاکتورهای مهمی که هنگام خرید این دستگاه باید در نظر داشته باشید را بررسی کرده و راهنمایی جامع به شما عزیزان ارائه دهیم.

فیزیولوژی اتوکلاو دندانپزشکی

اتوکلاو (Autoclave) از دو کلمه Auto به معنی خودکار و Clave به معنی قفل‌شونده تشکیل شده است و در کل به معنای دستگاه خود‌قفل‌شونده برای استریل مواد ، توسط بخار تحت فشار می‌باشد. با توجه به استفاده مداوم از ابزار پزشکی و آلوده‌شدن این وسایل در اثر استفاده و تماس با مواد میکروبی ، استریل‌کردن آن‌ها ضروری است. این روش استریل‌کردن ، کلیه میکروب‌ها اعم از معمولی و اسپورها را از بین برده و دغدغه شما را در برابر وجود میکروب‌ و آلودگی رفع می‌کند. در نظر داشته باشید که مدت زمان لازم برای استریل وسایل فلزی و پارچه‌ای توسط اتوکلاو متفاوت است.

طرز کار اتوکلاو

همان‌طور که گفته شد اتوکلاوها عموماً توسط فشار تنظیم می‌شوند. به عنوان مثال در بخار خالص (درجه اشباع ۰/۸ تا ۱) با فشار ۲ بار ، دمای بخار موردنیاز ۱۳۴ درجه سانتی‌گراد است. پمپ خلا در آغاز مراحل استریلیزاسیون با ایجاد مکش، هوای داخل محفظه را تخلیه کرده و سپس بخار وارد دستگاه می‌شود.

استریل کردن وسایلی که از مواد متخلخل ساخته‌شده‌اند؛ مانند منسوجات و ابزارهای بسته‌بندی‌شده، که هوا در آن محبوس می‌شود، در مقایسه با سایر وسایل بسیار دشوار است. در زمان تخلیه، هوای داخل محفظه و بسته‌ها به بیرون کشیده می‌شود. عموماً هر چه زمان مکش هوا بیشتر باشد، جایگزین‌ شدن بخار مؤثرتر خواهد بود.

متناسب با افزایش فشار منفی داخل محفظه، خارج‌سازی هوا دشوارتر می‌شود؛ به همین دلیل دستگاه‌های خودکار امکان کاهش فشار (تخلیه) و وارد‌ کردن بخار را در چند مرحله فراهم می‌سازند. در این روش بخار به طور متناوب جایگزین هوا شده و راندمان بالاتری نسبت به تخلیه تنها دارد.

موارد کاربرد اتوکلاو دندانپزشکی

به طور کلی تمام مواد غیرعفونی و عفونی آلوده‌شده با عوامل بیولوژیک شامل بقایای نمونه‌های محیط کشت تلقیح‌شده، پاتوژن‌های رشدکرده، سلول‌های انسانی، حیوانی و گیاهی، مواد آلوده‌شده به مدفوع انسان یا حیوان، محصولات خونی انسان و حیوان و … می‌توانند اتوکلاو شوند. موادی مثل داروهای سرطان‌زا، رادیو ایزوتوپ‌ها، مواد شیمیایی سمی، مواد شیمیایی قابل تبخیر یا هر ماده خطرناک دیگری را که ممکن است در اثر حرارت تبخیر شده و انتشار یابد را نمی‌توان اتوکلاو کرد. به عبارتی می‌توان گفت مواد قابل اشتعال، واکنش پذیر خورنده، سمی یا مواد رادیو اکتیو نباید اتوکلاو شوند.

وزن ، دما و فشار اتوکلاو

اتوکلاوها بر اساس نوع کاری که انجام می‌دهند دارای وزن‌های مختلفی هستند. در حالت کلی محدوده وزن اتوکلاو دندانپزشکی رومیزی بین ۲۰ تا ۶۰ کیلوگرم متغیر است. دما و فشار در اتوکلاو دندانپزشکی مطابق استانداردهای بین‌المللی توسط کارخانه سازنده تنظیم می‌شود. بر اساس استاندارد در دمای ۱۲۱ درجه سانتی‌گراد و فشار ۱/۲ بار، ابزارآلات باید حداقل به مدت ۱۵ دقیقه، تحت فرآیند استریلیزاسیون قرار بگیرند. توجه داشته باشید که در دمای ۱۳۴ درجه سانتی‌گراد و فشار ‌۲/۱ بار، بهترین مدت زمان استریلیزاسیون حداقل ۳ دقیقه است.

پارامترهای مهم در یک دستگاه اتوکلاو بخار

– میزان مکش هوا

– اندازه و جنس چمبر

– نحوه بارگذاری و کنترل دستگاه

– دامنه دمایی

– سیکل گراویتی و دمایی

– شرایط هشدار (نوع نشانگر)

– مدیریت اطلاعات (مثلا رکوردر) و پرینتر

– نحوه کار (اتوماتیک یا دستی)

– فشار بخار و برق مورد نیاز

– ویژگی حفاظت از محیط‌زیست

– قیمت دستگاه و زمان تحویل

– ارسال، نصب و آموزش (رایگان است یا نه)

– پالس تزریق – تخلیه بخار VAC

– استانداردها و تأییدیه ها

– مدت گارانتی و خدمات پس‌ازفروش

– تأییدیه رضایت‌مندی از مراکز نصب و استفاده‌شده

روش‌های استریل

روش‌های مختلفی برای استریلیزاسیون وجود دارد که در زیر به ذکر چند نمونه از مهم‌ترین آن‌ها می‌پردازیم:

– روش استفاده از بخار (گرمای مرطوب)

– روش استفاده از هوای خشک (گرمای خشک)

– اتیلن اکساید

– روش پلاسما و روش‌های دیگر

روش استفاده از بخار (اتوکلاو) قابل کنترل، آسان، بدون باقیمانده، سریع، قابل انبار کردن، معتبر، دارای نشانگر (Indicator) است. از آنجایی که اتوکلاو دندانپزشکی در مقایسه با سایر روش‌ها به ابزارآلات آسیب کمتری می‌رساند، به اعتقاد برخی به عنوان بهترین روش استریل در نظر گرفته شده است.

انواع اتوکلاو دندانپزشکی

با توجه به نوع ابزارآلات ، اتوکلاوها به سه کلاس N و S و B طبقه‌بندی می‌شوند. این طبقه‌بندی به منظور صحت عملکرد استریلیزاسیون با توجه به نوع تجهیزات دندانپزشکی صورت می‌گیرد.

اتوکلاو کلاس N

طبق استانداردها اتوکلاو کلاس N قادر است ابزارآلات جامد بدون پوشش را استریل کند. به این ترتیب تضمینی برای استریل وسایل پوشش‌دار (مثل پارچه یا کاغذهای مدیکال) و نیز وسایل حفره‌دار در این نوع اتوکلاو وجود ندارد.

اتوکلاو کلاس S

وسایلی که در این نوع اتوکلاو می‌توان استریل نمود توسط کارخانه سازنده مشخص می‌شود. این اتوکلاو می‌تواند ابزار آلات بدون پوشش جامد یا پوشش‌دار جامد، مواد نساجی مثل پارچه، گاز تک‌لایه و وسایل سوراخ‌دار B را استریل نماید. یک اتوکلاو دندانپزشکی کلاس S می‌تواند با پمپ وکیوم یا بدون آن تجهیز شود. این نوع از اتوکلاوها قطعاً دارای سیکل خشک‌کن نیز هستند.

اتوکلاو کلاس B

اتوکلاو کلاس B می‌تواند انواع ابزار و وسایل پوشش‌دار جامد و بدون پوشش، مواد نساجی و ابزار سوراخ‌دار مدل B و مدل A را استریل نماید. اتوکلاوهای این رده دارای پمپ وکیوم قدرتمندی هستند که می‌توانند تا حدود ۰/۹- بار خلاء ایجاد کنند.

اتوکلاوهای سریع (Fast)

مناسب‌ترین اتوکلاوها برای اتاق‌های عمل، کلینیک‌های پزشکی و مراکز دندانپزشکی اتوکلاوهای سریع یا Fast هستند. این اتوکلاوها در گفتار عمومی به اشتباه با نام اتوکلاو سه دقیقه‌ای شناخته می‌شوند. متخصصین تجهیزات پزشکی و دندانپزشکی استفاده از اتوکلاوهای سریع و کم‌حجم را برای انجام عملیات استریلیزاسیون در مراکز درمانی و دندانپزشکی، توصیه می‌کنند.

فرآیند استریل شدن

کل مدت زمان کار دستگاه اتوکلاو از فشار دادن دکمه Start (شروع کار) تا پایان کار سیستم، شامل سه مرحله Preheating Time (زمان اولیه) ، Sterilization Time  (زمان استریلیزاسیون) و Drying Time  (زمان خشک شدن) است.

مراحلی که یک اتوکلاو دندانپزشکی طی می‌کند تا تجهیزات استریل شود به شرح زیر است:

• آبگیری
• پیش‌خلاء
• افزایش دما
• استریل
• تخلیه
• پس‌خلاء
• خشک شدن
• یکسان‌سازی
• پایان کار

مهم‌ترین مساله درباره  اتوکلاوهای دندانپزشکی اطمینان از استریل شدن تمامی تجهیزات داخل آن است. برای این منظور تمامی اتوکلاوهای ساخته شده باید تحت آزمون میکروبی و شیمیایی قرار گرفته و موردتایید واقع شوند. جهت تضمین و صحه‌گذاری استریلیزاسیون سه روش پیشنهاد شده است:

1. اندیکاتور بیولوژیکی و میکروبی (EZ TEST) جهت کنترل بار اعم از بقچه‌بندی‌شده یا نشده
2. تست BOWIE-DICK و تست PCD جهت کنترل تجهیزات
3. اندیکاتور شیمیایی بخار CROSS-CHECKS و ۱۲۱c /134c  جهت کنترل پک‌های بیمارستانی

سیستم کنترلر در دستگاه اتوکلاو دندانپزشکی

ضروری‌ترین پارامترها جهت کنترل اتوکلاو دندانپزشکی، پایش و اندازه‌گیری است. بیشتر دستگاه‌های اتوکلاو از یک میکروپروسسور برخوردارند که مسئولیت پایش و اندازه‌گیری دما و فشار را بر عهده دارد. توصیه می‌شود هنگام خرید و انتخاب دستگاه اتوکلاو، دستگاهی را انتخاب کنید که میکروپروسسور آن مجهز به سیستم عیب‌یاب است.

طرز چینش و بسته بندی کردن وسایل در اتوکلاو

• فضای فیزیکی دستگاه باید به گونه‌ای طراحی گردد که ورود وسایل استریل از یک در و خروج آن‌ها از در دیگر باشد.
• وسایل در داخل اتوکلاو باید به صورت عمودی قرار گرفته و فضای خالی بین آنها وجود داشته باشد تا بخار به راحتی در میان آن‌ها نفوذ کند.
• وزن بسته‌ها بهتر است ۵ تا ۷ کیلوگرم باشد و ابعاد آن نیز بسیار کوچک یا بسیار بزرگ نباشد.
• استاندارد EN554، مربوط به کنترل دوره‌ای اتوکلاوهای بخار است. بر اساس این استاندارد محفظه دستگاه باید قابلیت جا‌دادن پانل‌هایی به ابعاد ۳۰۰*۳۰۰*۶۰۰ میلی‌متر و یا ضرایبی از این ابعاد را داشته باشد.
• ضروری است که تست‌های اتوکلاو طبق دستورالعمل داخل بسته‌ها گذاشته شده و پشت نوار تست تاریخ، شیفت و شماره اتوکلاو نوشته شود. پس از درآوردن پک‌ها از اتوکلاو، پک‌ها باید کاملا خشک بوده و با دست مرطوب جا‌به‌جا نشوند.
• دیش‌ها و پک‌های عمل توسط افراد غیرمسئول به‌هیچ‌وجه نبایست بسته شود.

اهمیت وکیوم در اتوکلاو کردن تجهیزات دندانپزشکی

وجود بسته‌های هوایی در ابزارآلات حفره‌دار انکارناپذیر است؛ بنابراین باید راه‌حل مناسبی برای ازبین‌بردن این بسته‌های هوایی ارائه شود. در این رابطه پمپ وکیوم ، تضمین استریلیزاسیون مناسب خواهد بود. اکثر اتوکلاوها به سیستم وکیوم ترمودینامیک مجهز هستند، اما این سیستم الزاما موجب ازبین‌رفتن بسته‌های هوایی داخل چمبر نخواهد شد. به منظور استریل‌کردن ابزارآلات حفره‌دار (مانند توربین در دندانپزشکی) نیاز به پمپ وکیوم مجزا است. وجود پمپ دو مزیت اساسی دارد:

۱- قبل از شروع سیکل استریلیزاسیون جهت خارج‌سازی بسته‌های هوایی انجام می‌شود.

۲- در پایان عملیات، پمپ وکیوم قادر است ابزارآلات را به خوبی خشک کند.

چند نکته مهم درباره اتوکلاوهای دندانپزشکی

• با توجه به فشاری که دستگاه در آن کار می‌کند ، لازم است درب اتوکلاو مجهز به سیستم قفل مکانیکی و نیز الکترومگنتیک باشد و تا‌زمانی‌که فشار دستگاه به صفر نرسد ، درب دستگاه باز نشود.
• بهتر است جنس چمبر حتی‌المقدور از جنس فولاد‌ضد‌زنگ (Stainless Steel) بوده و المنت دور تا دور چمبر قرار بگیرد تا گرما کاملاً به‌طور یکنواخت توزیع گردد (در پایان عملیات دستگاه به‌منظور خشک‌کردن ابزارآلات وارد عمل خواهد شد)
• چاپگر به منظور مستندسازی عملیات استریلیزاسیون، گزینه مناسبی در دستگاه‌های اتوکلاو دندانپزشکی است.
• نوع مطلوب اتوکلاوها مجهز به سیستم Water Clean هستند، بدین ترتیب دستگاه به‌طور مستقیم به لوله‌کشی آب شهر متصل شده و نیاز به آب مقطر از میان می‌رود.
• اتوکلاوهای سریع (Fast) با کاهش زمان خشک‌کردن ، سرعت عملیات دستگاه را به مراتب افزایش می‌دهند.

در نهایت باید اشاره کنیم که ضدعفونی‌کردن ابزارآلات دندانپزشکی به اندازه کیفیت کار دندانپزشک اهمیت دارند و در صورت انجام‌نشدن درست این کار، جان بیمار به خطر می‌افتد. به همین دلیل، دستگاه اتوکلاو دندانپزشکی یکی از مهم‌ترین دستگاه‌ها و ابزارآلات استفاده‌شده توسط دندانپزشکان است. برای اطلاع از بهترین کیفیت و قیمت دستگاه اتوکلاو مخصوص دندانپزشکی، به بخش فروش سایت مراجعه کرده و یا با بخش فروش ما تماس بگیرید.